Bretton Woods, küresel sistemde paranın hayali değerlere bağlı hareket etmesinin ve Amerika’daki bir krizin küresel krizlere dönüşmesinin esas nedeni.
Adını imzalandığı kasabadan alan Bretton Woods Anlaşması, 1944 yılında yapılan Birleşmiş Milletler Para ve Finans Konferansı’nın ardından işlerlik kazandı.
I. Paylaşım Savaşı kaybedenleri için olduğu kadar kazananları için de hezimet oldu. Savaş, Avrupa’nın eski ve yerleşik ülkeleri olan İngiltere, Fransa ve Almanya’yı askeri ve ekonomik olarak yıprattı. ABD ise savaştan, Atlantik’teki konumu sayesinde işgal edilmemiş, güçlü bir ordu ve ekonomiye sahip olarak çıktı.
Konferans, uluslararası ticaretin yeniden başlaması ve dünya savaşları döneminin paramparça ettiği Uluslararası Para Sisteminin (UPS) yeniden oluşturulmasını amaç edindi. İngiliz John Maynard Keynes ve Amerikalı Harry White karşıt iki görüşü temsil etti.
Keynes'e göre UPS'yi uluslararası gerçek bir para birimiyle kurmak gerekmektedir. "Bancor" adı verilen uluslararası para, uluslar üstü bir banka tarafından, uluslararası alışverişin büyümesine bağlı olarak basılacak ve değişken bir oranda, altına göre tanımlanacaktı.
Aynı yıl, II. Paylaşım Savaşı sürerken, 44 ülke yeni bir para sistemine geçti. White’ın görüşünü temel alan bu sistem, uluslararası para birimlerinin ABD Doları’na endekslenmesini öngörüyordu. Bu sistemde Doların altınla değişimi sağlanıyor, görevi ise Amerikan Merkez Bankası üstleniyordu.
Böylelikle Dolar ve diğer para birimleri arasında sabit bir döviz kuru ilişkisi başladı.
BRETTON WOODS İKİZLERİNİN DOĞUŞU
Sabit döviz kuru ilişkisinin ardından Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası kuruldu. IMF’nin görevi; uluslararası para sisteminin istikrarını desteklemek, finans düzeni ve belirlenmiş döviz kurlarını kontrol altında tutmaktır.
Bretton Woods, uluslararası para sisteminde paranın altına endekslenmesi kuralını kaldırarak Dolar konvertibilitesini başlattı. Bu durum uluslararası ticarette doların önemini artırdı ve II. Paylaşım Savaşı sonrasında dünya çapındaki ekonomik büyüme her şeyden önce Amerikan sermaye ihracatını oluşturdu.
BRETTON WOODS NASIL İŞLİYOR?
Amerika Birleşik Devletleri savaşın tek galibi olarak Bretton Woods’u bütün dünyaya dayattı. Anlaşmanın sonucunda yeni bir altın sistemi de kuruldu. ABD, dünyanın diğer bütün devletlerine “getirdikleri her ons altın için 35$ ödemeyi, daha sonra aldıkları doları getirdiklerinde de ederi olan altını geri ödemeyi taahhüt etti.”
ABD, değeri anlaşmayla belirlenmiş kağıt paraları, dünyadaki altın rezervini toplayarak uluslararası ekonomiye enflasyonunu ihraç etti.
1970’lere kadar sabit kurda seyreden altının ons fiyatı bu tarihten sonra, Amerika’nın taahhüdünden vazgeçmesi, yaşanan petrol krizleri ve Vietnam Savaşı’nda Amerika’nın birden artan para arzı ile 800$ seviyelerine ulaştı.
Sistem hata vermeye böyle başladı. Fakat dünyanın finansal kontrolü Amerika’nın tekelinde toplanmış oldu. 1971 yılında ABD'nin doları altına endekslemekten vazgeçtiğini açıklamasıyla sistem çöktü. Ve Amerika küresel ekonominin tek yönlendiricisi haline geldi.
YENİ BİR SİSTEM MÜMKÜN MÜ?
Bugün yaşanan krizler, II. Paylaşım Savaşı'ndan sonrası geçilen, Bretton Woods'a dayalı para sisteminin sonuna yaklaştığımızı gösteriyor. Buna bağlı olarak, gelişmekte olan ülkelerin, kendi aralarında yaptıkları serbest ticaret anlaşmaları ve para birlikleri hızla artarak yeni bir ekonomik döngü ve ticaret ağı meydana getirecektir. Bu, hiç şüphesiz, yeni bir iktisadi ve finansal düzen anlamına geliyor.
İşte, bütün bu gelişmeler, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Borsa İstanbul Gong Töreni'nde yaptığı konuşmayı doğruluyor.
ERDOĞAN’IN ÖNERİSİ NE ANLAMA GELİYOR?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, yurtdışına yaptığı birçok gezide, serbest ticaret anlaşmalarına ve yerel paralarla karşılıklı ticarete yaptığı vurgu, stratejik noktada daha adil bir ekonomik sisteme işaret ediyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, İslam Konferansı Örgütü Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesinin (İSEDAK) 32. Bakanlar oturumu açılış konuşmasında da aynı noktaya dikkat çekmişti:
"Sürekli faizsiz faizsiz konuşuyoruz da uluslararası döviz baskısından nasıl kurtulacağız, bunun adımlarını atmakta fayda görüyorum. Katılımcı finans anlayışının altına endeksli bir adımın atılmasını doğru buluyorum.
2015'te küresel İslami finans büyüklüğü arttı. Gelin paraları altına dönüştürelim. Altınla ifade edelim. Finans sektöründe katılımcı finans anlayışının para biriminde altına endeksli bir adımın atılmasının çok daha isabetli olacağı inancındayım. Menkul kıymetler borsaları forumu çalışmalarını da takdirle karşılıyorum.
Özellikle İSEDAK Gayrimenkul Kıymetler, Altın Borsaları çalışmalarını yakından takip ediyorum. Kısa sürede sonuçlanacağına inanıyorum" dedi.
Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Cemil Ertem de Bretton Woods Sistemine alternatif oluşturulması gerektiğini savunan isimlerden. Ertem; “yeni birlikler ve bu birliklerin iç işleyişinde oluşturulacak parasal ve ticari düzenlemeler -mesela çağdaş Kliring sistemleri ve yeni birlik içi gümrük düzenlemeleri, altına ve ulusal paralara dayalı bir geçiş sürecini öne çıkartabilir” diyor ve ekliyor:
“Bu adımların atılması, hiç şüphesiz ki artık bir önceki yüzyılda kalmış para ve ticaret sistemlerini, ekonomi-politikalarını zamanla devre dışı bırakacağı gibi, AB örneğinde olduğu gibi, kendini yenileyemeyen ve birlik olmaktan çıkan oluşumlarının da yeni alternatiflerini ortaya çıkartacaktır.”
Sonuç olarak Asya ülkeleriyle birlikte oluşturulacak başarılı bir ekonomik birlik ve ortak para süreci, Euro ve ABD Dolarının rezerv para gücünü önemli ölçüde etkileyecektir. Enerji zengini Körfez ülkeleriyle, Çin ve Japonya gibi ihracat hacmi yüksek ekonomilerin oluşturacağı birliğin ortak parası daha hızlı rezerv para konumuna gelebilir.
Türkiye’nin jeopolitik ve siyasi gücü ile birlikte oluşturacağı bu köprü alternatif ekonomik sistem oluşturulması açısından iyi bir örnek ve ilham olacaktır.